Beslenme Rehberleri

Günümüzde, özellikle beslenme ve sağlık alanında farklı kaynaklara birçok platformdan ulaşılabilmektedir. Doğru ve güvenilir haber ve içerik kaynaklarına ulaşımda zorluklar olsa da, ülkelerin sağlık bakanlıklarının veya beslenme ile ilişkili kurumlarının yayınladıkları rehberler ve besin piramitleri bizlere kanıtlanmış bilgileri işaret etmektedir. Tüketicilerin çoğunluğunun beslenme bilgisini anlaması ve uygulayabilmesi için beslenme rehberlerinin, besin etiketlerinin ve besin piramitlerinin net olarak anlaşılması gerekmektedir. 

Beslenme rehberleri, sağlıklı yeme örüntüsüne dair mesajların verilir ve halk sağlığını korumayı amaçlar. Makrobesin ögeleri (karbonhidrat, protein, yağ) ve mikrobesin ögeleri (vitamin ve mineraller) ve insan vücudu üzerindeki rolleri bilinmeden önce, besinlerin farklı sağlık etkileri olduğu biliniyordu. Beslenme üzerine tavsiyeler çoğunlukla gözlemler ile saptanmıştır. Örneğin, 1700’lerde İngiliz donanmasında görevli cerrah James Lind skorbüt hastalığını keşfetmiş, limon suyu ile semptomların ve hastalığın azalacağını duyurmuştur. 1970’lere kadar her besin grubundan farklı besin tüketimine öneren diyetisyenler; daha sonraki dönemde yağ çeşitleri (özellikle doymuş yağ), şeker tüketimi ve yetersiz posa tüketimi nedeniyle fazla miktarda tüketimi görülmüştür.

 Beslenme rehberleri oluşturulurken, ülkelerin ve bölgelerin ihtiyaçlarına ve sık görülen bulaşıcı olmayan kronik hastalık sıklıklarına (obezite, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet ve kanser vb.) göre değişebilmektedir. Rehberler oluşturulurken, sağlık, tarım, besin bilimi ile ilişkili çalışma grupları veya komiteler, tüketiciler, gıda endüstrileri, medya mensupları ve antropoloji uzmanları görevlidir.

 Avrupa’nın birçok ülkesinde benzer rehberler oluşturulmuştur. Neredeyse tüm rehberlerde, yağ ve şeker içeren besinler, meyve ve sebze tüketimine yönelik tavsiyeler bulunmaktadır. Aynı şekilde, posa tüketiminin önemi, tuzu kısıtlama, yeterli hidrasyon, alkol tüketiminin kontrol altında olması, vücut ağırlığının izlenmesi ve fiziksel aktiviteye ilişkin bilgiler de yer almaktadır. Ek olarak, gıda hijyeni ve gıda güvenliği de son zamanlarda önem kazanmıştır. Besin piramidleri, beslenme rehberlerinin grafik sunumunda en çok kullanılan çeşididir. İrlanda, Belçika, Finlandiya, Yunanistan, Avusturya, İspanya, Almanya, İsviçre gibi ülkeler besin piramidinden faydalanır. İsviçre ve Almanya besin piramidinin, İrlanda besin piramidinden temel farkı, meyve ve sebze tüketiminin tahıllara kıyasla daha geniş yer tutmasıdır. Avusturya, Belçika ve İsviçre besin piramidi, sıvı tüketimi konusunu ayrı bir şekilde ele almıştır. Belçika besin piramidinde, fiziksel aktivitenin önemine vurgu yapılması için ayrı bir piramit çizilirken, İspanya besin piramidinde sıvı tüketimi ve fiziksel aktivite piramidin başlangıcını oluşturur. Yunanistan ve İspanya besin piramidinde, yöresel ve kültürel değer taşıyan zeytinyağı ön plandadır.

Besin piramidlerine ek olarak, besin halkaları da (food circle) beslenme rehberlerinin gösterilme şeklidir. Her bir dilim, bir besin grubunun dahil edilerek aktarılmasıyla oluşur. Portekiz, İsveç ve Birleşik Krallık (myplate) bu yöntemi kullanırlar. Buna ek olarak, farklı şekillerde de rehberler oluşturulmuştur. Hırvatistan ev modelinde, Fransa basamak modelini, beslenme rehberlerinin özeti şeklinde halka sunmuştur. Avrupa dışında ise, ABD’nin piramid modeli; Avustralya’nın besin halka modeli ve Kanada’nın tabak şeklinde hazırladığı halka modeli oluşturulmuştur.

Kaynaklar: 

1. The Food Pyramid: A Dietary Guideline in Europe, EUFIC, Food facts for healthy choice, 2009